Vanavond heb ik ‘The Look of Silence’ gezien. Het vervolg op de documentaire ‘The Act of Killing, een tweeluik over massamoord op de communisten in Indonesië tussen 1965 en 1970. De eerste film was bij tijd en wijle surrealistisch en gaf mooi de vermenging aan tussen de rauwe daden en de fictie die de moordenaars er zelf van gemaakt hebben. Bij The Look of Silene gaat een jonge opticien bij oude mensen langs die de beulen van zijn broer zijn geweest. Niemand heeft spijt, in tegendeel hij wordt opnieuw bedreigd.
De films getuigen van een nauwe betrokkenheid van Oppenheimer bij zijn onderwerp. Veel beulen geven blijk van hun teleurstelling als ze erachterkomen dat hij niet per se op hun hand is. Hij krijgt het telkens weer voor elkaar om een diepe intimiteit met zijn onderwerp in beeld te vertalen.
Naast mij zat een jonge Indonesische vrouw. Ze kende wel de verhalen over het vermoorden van communisten, maar het was nog nooit zo bij haar binnengekomen. ’We hadden wel eens gehoord dat de beulen het bloed dronken van hun slachtoffers, maar we dachten dat het werd verteld om ons bang te maken. Maar nu zie ik dat ze het echt deden.’
We hebben nog even met haar aan een tafeltje gezeten om na te praten. Een vriendin, ook Indonesisch kwam langs. Deze vriendin zei doodleuk dat alles gelogen was. Ongelofelijk alsof de film gewoon doorging. Ook in het licht van de feiten, de beulen die uitgebreid vertelden hoe het doden in zijn werk ging, zijn mensen instaat deze wandaden te ontkennen. Het meest opvallende aan beide films is nog steeds het feit dat de beulen luidkeels opscheppen over het bloed dat ze aan hun handen hebben. Dat kan alleen in een land waarin deze massamoord op de communisten wordt gezien als iets dat nou eenmaal moest gebeuren. Het was niet verkeerd.
De film zou getoond worden in de universiteit van Yogyakarta, maar de decaan is bedreigd en de paramilitaire organisatie Pemuda Pancasila heeft de filmrol in beslag genomen. De moordenaars zitten nog overal en in de hoogste rangen.
Oppenheimer heeft niet zomaar twee documentaires gemaakt, is mijn indruk, hij heeft met deze films een monument opgericht dat wellicht kan helpen bij het verwerken van dit nationale trauma. Hoezeer deze moorden ook worden ontkent. Deze films gaan nooit meer weg.
