Ik win altijd

Het is bloedheet in de stuurhut, maar kapitein Jan de Boer vindt dat prettig. Het liefst komt hij helemaal niet meer buiten. Eigenlijk vindt hij het  zonde van zijn tijd dat hij iedere week weer van boord moet, maar hij heeft z'n vrouw nog niet zo ver gekregen om bij hem in de kapiteinshut te komen wonen. Het zweet parelt mij langs het voorhoofd, maar alles beter dan weer terug te moeten naar het moordende tempo van het ingewanden plukken. De psalmen schallen van benedendeks omhoog. De jongens zijn blij dat ze weer naar huis gaan. Even voel ik een vlaag van spijt dat ik niet ook beneden sta, een vorm van verraad, maar ik heb echt kramp in mijn vingers. Jan is een moderne schipper. Hij damt op een computerscherm en de automatische piloot houdt de kotter op koers. Zijn tegenstanders zitten op de booreilanden die links en rechts als zeekastelen uit het water verreizen. Hij ziet ze ook echt als tegenstanders van de visserij. ‘De Noordzee is van ons zei mijn grootvader altijd. Het doet pijn als je de ene week nog ergens hebt gevist en een week later mag het ineens niet meer omdat er een windmolenpark komt. Dat voelt alsof ze iets van je hebben afgepakt.’
Volgens Jan wordt de Noordzee zo langzamerhand een bedrijventerrein. Er is steeds minder plek over voor de visser. ‘Een bedrijf mag wel grind van de bodem halen om snelwegen mee aan te leggen, maar Boomkor vissen mag niet meer omdat het de bodem zou verstoren. Hoe krom is dat?’ Jan gromt een beetje en praat tegen zijn onzichtbare tegenstander. ‘Kom maar op, toe maar, ik veeg je zo van het bord!’, zegt hij. Even later kijkt hij me triomfantelijk aan. ‘Zie je wel, ik win altijd.’

Zo is het altijd gegaan

‘Waar al meer dan duizend jaren, in de zee een heuvel stond, rustig in de woeste baren,
daar is mijn geboortegrond.’
Het Urkse volkslied schalt over de vistafel waar we de schol aan het strippen zijn. Ik en mijn Filipijnse hut genoot zijn de enigen die het niet verstaan. Vanmorgen om half zes ging de alarmbel. Die had ik aanvankelijk genegeerd, maar nu mijn zeeziekte is weggezakt, heb ik geen excuses meer. Ze trekken me uit de kooi. En nu hak ik halve maantjes in de vissenhuid en trek de ingewanden naar buiten. De vis spant zich nog een laatste keer aan en geeft het dan op. ‘Met zijn allen tegelijk praten gaat niet,’ zegt Foxy die rechts van mij staat,’ maar samen zingen wel.’ Ik knik, maar kijk hem niet aan. Mijn aandacht is bij de vis. Foxy heet eigenlijk Jan Fokke, maar hij is vernoemd naar de titel van zijn favoriete porno blaadje. Hij is getrouwd op doktersadvies, vertelt hij lachend, omdat hij z'n vriendin zwanger heeft gemaakt. Foxy is eenentwintig, de rest niet ouder dan drieëntwintig en allemaal zijn ze getrouwd en hebben tussen de twee a drie kinderen rondlopen. Die zien ze overigens alleen in het weekend want gedurende de week zijn ze op zee. Zo is dat altijd gegaan, zo deden hun vaders dat en hun grootvaders. 'Wat je al bent kun je niet meer worden,' zegt Paulus de scheepskok de hele tijd. Geen idee wat hij daarmee wil zeggen. 
De vis gaat naar het onderruim en daar is het mijn taak om ijs op de kratten te gooien. Als het werk erop zit hebben we nog drie uurtjes voordat de volgende vangst binnen is. Ik val uitgeput in mijn kooi en wacht angstvallig op de scheepsbel want dan moet ik weer. Dit gaat zo door tot vrijdag, een vreselijke gedachte. Was ik maar weer zeeziek.

In Godsnaam

Bepaalde krachttermen zijn er bij mij ingesleten. Dat merk ik eigenlijk nu pas, nu ik met gelovige Urkers in een ijzeren schuit op open zee zit. Ik zal moeten veranderen, dat heb ik hier ook beloofd. Anders word ik overboord gekieperd en dat wil ik niet. Ik ben net weer een beetje van mijn zeeziekte af. Er wordt goed voor ons gezorgd en er wordt voor iedere maaltijd gebeden. De maaltijd zelf wordt niet gezien als een moment van rust. De aardappels, andijvie en gehaktbal zijn in enkele minuten verdwenen. Voedsel is stookolie voor het werk.  Daarna leest de schipper wat voor uit de bijbel. Dat gaat in het Urks en wordt dus begrepen door de juiste oren. We klimmen in de stuurhut om te kijken naar het binnen halen van de netten. Ik zie een Jan van Gent, zijn gele kop loert naar het water. Dan duikt hij. 'Na 15 jaar zijn ze blind van het zoute water,' zegt Meindert de machinist. Er worden psalmen gezongen en soms zingen de jongens ook iets van Guus Meeuwis. Een radio is er niet. Vier uur blijven de netten achter de boot, daarna trekken twee katrollen de boel aan boord en wordt de schol eruit gehaald (zo'n veertig kratten) en zo’n tachtig kilo zwart (dat is bijvangst met duurdere vis zoals kabeljauw). 'Jezus wat gaat die boot heen en weer.' Meindert corrigeert me geduldig en ik bied mijn verontschuldigingen aan. Onder het schilderij van een garnalenvisser lees ik: Zij niet wijs in uw ogen; vrees de Heere, en wijk van het kwade. Ik voel een vlaag van misselijkheid opkomen. Er is geen fruit aan boord, waarschijnlijk heb ik scheurbuik. Ik prevel voorzichtig mijn eerste gebedje. Een beetje bidden doet wonderen, zeggen ze wel eens. 

Zeeziek

Twaalf uur varen tot de visgronden. En dan. Zeeziek. We zijn met twee gasten op dit schip. De ene kotste aan bakboord de andere aan stuurboord. Een tijdje dacht ik dat het goed ging en kroop ik uit mijn kooi, maar dan perste het zich weer naar buiten. De eerste vangst schol is zojuist binnengehaald (22:35). Een goede vangst? Een normale vangst, zegt schipper Jan de Boer. Hij begint aan een verhaal over de visquota en het feit dat er nog zat schol zit, maar dat hun leefgebied meer gespreid is komen te liggen. Ik voel me niet goed worden en ren nog net naar bakboord of stuurboord (daar wil ik vanaf zijn) om tot de innerlijke vloedgolf vrij baan te geven. Ik duik maar weer de kooi in en bid dat dit niet tot vrijdag door blijft gaan.

Enterprise

Half twaalf. Kotters liggen verstilt aan de kade van Harlingen. Scheepslampen schijnen op oranje en gele netten en op de lege dekken. Dat zijn meestal de buitenlandse werknemers, die wonen aan boord en bewaken de boel een beetje. De 'PD 147-Enterprise' is het allergrootste schip dat er ligt. Ons schip. Om kwart voor een is er nog niemand. Alleen Jivie een Filipijnse medewerker, is aanwezig. Hij woont al zes maanden op de kotter, nog vier te gaan. Dan heeft hij geld genoeg om te trouwen. De kombuis van het schip is brandschoon.Jivie's werk. Iedereen loopt hier op kousenvoeten, schoenen zijn taboe. Kwart over een komt de rest aan boord. Ze zijn met en busje uit Urk gekomen. Handen worden geschud en Schipper Jan de Boer leest voor uit de bijbel. De alarmbel klinkt, de trossen worden gelicht en het schip steekt van de kade af. Het havengat uit, het lichtspoor van de maan achterna. Ik deel mijn hut met Jivie. We slapen net achter de machinekamer. 'Daarom staat de airco aan,' legt hij uit, 'straks wordt het hier bloedheet.'  Het is nog twaalf uur varen naar de Doggersbank, het jachtgebied van de Enterprise.

app life

Het lijkt erop dat informatie nog nooit zo verhandelbaar is geweest als nu. Zelfs de gewone man pikt een graantje mee. Je parkeerplaats kun je verkopen aan iemand die nog wanhopig opzoek is naar een plekje. Je verdient Fitcoins door te gaan sporten. Met die Fitcoins kan je de premie van je verzekering omlaag brengen. Dit gaat natuurlijk over Amerika, maar dat maakt niet uit want dan gaat het dus uiteindelijk over ons.
Evegeny Morozov schrijft in het NRC dat dit een slechte ontwikkeling is want nu geldt alsnog het recht van de portomonee. Vroeger zocht de CEO net zo lang naar een plekje als de concierge, nu krijgt de hoogste bieder de parkeerplaats. Morozov vindt dat jammer. Een beetje raar natuurlijk want het toeval slaat vaak op onverwachte momenten toe. Is het nietlinksom, dan wel rechtsom.
Hij had beter zijn peilen kunnen richten op het feit dat de openbare ruimte, iets dat van iedereen is, verhandelbaar is geworden. Ik voorzie een leger Mexicanan (het gaat nog steeds over Amerika ten slotte) die in kartonnen auto's parkeerplaatsen bezet houden om die te verkopen aan de hoogste bieder. Er zal een traditie ontstaan van ambachtelijk gemaakte nep auto's van papier machee waarmee parkeerplaatsen bezet worden. Ik zie daar niets ergs in. Zo kunnen de zwervers, die allemaal een smartphone hebben, tenminste de CEO's van deze wereld nog een poot uit draaien. Of het een vergroting van onze vrijheid is, weet ik niet, maar het is zeker geen verkleining. 

Digitaal zwerven

Jongeren die vandaag de dag door de VS zwerven maken veel gebruik van internet en hun smartphone. Via Craigslist vinden ze werk en ze kunnen het weer checken, handig als je op straat leeft. Een van hun belangrijkste zorgen, naast eten is het vinden van oplaadpunten. Sommige zijn zelfs trots op hun leven op straat. Ze noemen zich professional homeless. Het lijkt erop alsof de vroegere seizoensarbeider of landloper weer terug is, maar dan in een digitaal jasje.Lees hier het hele artikel.

Bejaarden Tinder

In de trein kwam een wat ouder stel binnen. Ze hadden wandelschoenen aan en zij vond het een dag om in te lijsten. Later ging het er nog over dat ze tegen elkaar dingen moesten uitspreken als ze iets dwars zat. Misschien was het nog geen stel, maar hadden ze elkaar ontmoet op bejaarden Tinder, zou kunnen. Hij was in elk geval vrij stil en zij klepte aan een stuk door.

Zij: ‘Ik zei tegen Wilma, die Primark, dat is niks voor jouw. Maar we zeiden nou we gaan toch even kijken. Daar kan je dan voor twee of drie euro een kledingstuk kopen en er werken dus van die vrouwen met een stip, wat zeg je? Indiërs? Nee, het waren hoe heet het… '
hij: ' Indiers ?'
zij: 'Nee, het ligt op het puntje van m'n tong.'
hij: Bengali? Pakistanen?' 
Zij:'Pakistanen, precies. Nou slavernij bestaat dus nog gewoon. Want die vrouwen staan daar de hele dag kleren op te vouwen voor helemaal niks natuurlijk. Maar Wilma keek er dus naar en zei je hebt gelijk dit is niks voor mij. Dat dacht ik dus al want zij kleed zich altijd zo modieus. Vrouwen die dure kleren kopen zijn volgens mij heel onzeker. Ze laten hun gevoel sterk afhangen van wat ze aanhebben. Nou daar heb ik geen last van. Soms maak ik dan een inschattingsfout en loop ik in een broek die tekort is, nou het zij zo. Daar maal ik niet om. Maak jij wel eens complimenten aan een vrouw?’
Hij: ‘Nooit, want daar worden ze afhankelijk van.’

Vineta Duin

Vandaag was ik in Hoek van Holland. Fotograaf Peter de Krom leidde me rond door een bunkercomplex dat tegenwoordig in handen is van de provincie. Jongeren in legerbroeken breken de bunkers voortdurend open en bekladden ook veel stukken beton met graffiti. Ze vinden dat die plek van hun is. Maar er zijn meer dingen die inbreken. In een oude loopgraaf wees Peter me op een vreemde boom, waarvan hij even de naam kwijt was. De boom kan niet goed tegen dit zoute klimaat en groeit normaal gesproken niet zo dicht aan de kust. Zijn stam is dik en zijn takken komen niet ver boven de loopgraaf uit. De boom gedraagt zich zoals een mens zich zou gedragen als hij onder vuur komt te liggen; hij bukt voor de zoute wind.

Iedereen fascist

Het heeft natuurlijk met timing te maken. Het is zeventig jaar geleden sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Alsof de Duitse justitie speciaal voor de viering nog een presentje achter hand had gehouden, beginnen ze met het berechten van Oskar Gröning de 93 jarige boekhouder van Auschwitz. Journalist Ad Fransen onthulde in een boek dat hij eigenlijk Adolf heette en hij onthulde het naziverleden van zijn vader. Inmiddels zijn er ook twee boeken op de Franse markt waarin wordt onthuld dat de beroemde architect Le Corbusier eigenlijk ook een hard core fascist was. Wat dat ook moge betekenen. Als we naar zijn architectuur kijken dan zou het niet verbazen, de radicale vormentaal van le Corbusier zag je ook terug bij Mussolini. Le Corbusier was een antisemiet, maar dat schijnt al vrij lang bekend te zijn.  

Dit valt er te lezen op de website France 24

In August 1940 during World War II, the architect wrote to his mother that "money, Jews (partly responsible), Freemasonry, all will feel just law". In October that year, he added: "Hitler can crown his life with a great work: the planned lay-out of Europe."

Dat is ook wat Albert Speer zo bewonderde aan Hitler, hij maakte van Europa een nieuwe planologische opgave. Een grote bouwput, waar Speer en zeer waarschijnlijk ook Le Corbusier graag voor hadden gebouwd.

Nieuwe feiten, herinterpretatie van oude documenten. Het is een interessant spel. De geschiedenis als archeologisch redactielokaal. Telkens komen er nieuwe oude nieuwsberichten die oude helden op het schavot tillen. Totdat we een computerprogramma bedenken waarmee je iemands persoonlijkheid in een rekenmodel kan stoppen om te kijken wat jij zou hebben gedaan ten tijde van het Derde Rijk. Het wordt dan bijna een nieuw geloof; iedereen is belast met de erfzonde van een mogelijk fout verleden. 

Doemscenario

Vanavond wordt er weer verder gepraat over de opvang van illegalen. Coalitie partners PvdA en VVD maken vorderingen. In de tussentijd kunnen wij natuurlijk speculeren over de uitkomst. Ik stel me een doemscenario voor. De illegalen worden massaal op straat geknikkerd en komen daar een andere kwetsbare groep tegen; de psychiatrische patiënten die door de decentralisatie van de zorg zelfstandiger moeten opereren. Ze gaan een coalitie aan en er zal een nieuw type ‘gang’ ontstaan van mensen op wie niemand meer zit te wachten. Ze trekken plunderend door het land om in hun eigen onderhoud te voorzien.

Anthropocene Kunst

Bruno Latour sprak vandaag in de stadsschouwburg van Utrecht over het Anthropocene. Niet echt een sprankelend verhaal. Zijn boeken zijn beter.
Hij citeerde Anna Tsing de hele tijd. Zij heeft schijnbaar over de paddenstoelencultuur geschreven waarvan we kunnen leren hoe je kan voortleven op dode materie. Tsing was er ook, maar kwam hakkelend voor het spreekgestoelte en wist eigenlijk niet wat ze moest zeggen. Verder had Latour het over 1610 als begin datum van het anthropocene. Niet zijn eigen idee zo lees ik op internet. Wetenschappers publiceerde deze maand vers onderzoek in de Scientific American. Ze stellen voor het anthropocene in 1610 te laten starten omdat in deze periode 50 miljoen indianen sterven aan de pokken overgebracht door de Europeanen. Hun land werd niet meer bewerkt en zodoende groeide er bomen die het carbon dioxide uit de lucht trokken. Dat was blijkbaar zo significant dat daardoor een temperatuur daling werd veroorzaakt die een kleine ijstijd in gang zette. Het ging vandaag ook over de wijze waarop kunst het thema van het anthropocene onder de aandacht brengt. Latour sprak zelfs over Nederlandse landschapschilders, maar noemde helaas niet de winterlandschappen van Hendrick Avercamp en Pieter Brueghel de Jonge. Iedereen weet dat die doeken zijn gemaakt tijdens een kleine ijstijd in het begin van de zeventiende eeuw. Nu weten we dat die ijstijd door menselijk handelen is veroorzaakt. Zodoende zijn Pieter Brueghel de Jonge en Hendrick Avercamp te beschouwen als de eerste anthropocene kunstenaars ter wereld.

De wereld bestaat toch

Gisteren had ik het op deze plek even over de wetenschappelijke basishouding; die moet sceptisch zijn en daarom is het geen probleem dat complotdenkers aan het woord komen. Aan hun onwrikbare geloof zie je al dat ze niet wetenschappelijk zijn. Leer hun argumenten kennen. Op de Stone lees ik een stuk van Crispin Sartwell over postmodernisme. Het idee dat er buiten de taal geen wereld bestaat was groot in de jaren tachtig. Vandaag de dag neigen we weer naar realisme. Maar goed ook want de postmodernist maakt de waarheid een spel van getallen. De waarheid is datgene waar de meerderheid het over eens is. Met andere woorden; de waarheid is een afspraak. Je hoort de complotdenkers al ratelen. Het is een wereldwijde afspraak van hele machtige mensen om ons dom te houden. we zijn weer terug bij het realisme en Crispin Sartwell zegt het zo :

We don’t make the world, as one might put it; the world makes us. Where for decades or even centuries, philosophy has focused on our representations and descriptions of the world, on human consciousness and cultural systems, many are now turning to the external features of the world that constitute the content of our experiences and the context of our social practices.

Hij noemt deze nieuwe stroming in de filosofie post postmodernisme oftewel ‘Popomo’. Een van de belangrijkste veroorzakers van deze ‘realistic turn’ is klimaatverandering. We komen erachter dat we wel degelijk bedreigt worden door iets dat zich onafhankelijk van onze waarneming beweegt. We zijn waarschijnlijk ook gewoon moe van de wereld alsmaar interpreteren. Waarom kunnen we ons niet door de wereld zelf laten verrassen?

Gevaarlijke Denker

De complotdenker Richard Gage heeft vanavond gesproken voor studenten in Delft. Vanuit ingenieursoogpunt heeft hij vragen bij de wijze waarop de Twin Towers zijn ingestort. Ze zouden zijn opgeblazen, iets wat duidelijk is gebleken uit een derde toren (met de verwarrende naam toren 7) die ook ineenstortte en waar geen vliegtuig in is gevlogen. Gage en 2300 anderen hebben een petitie ondertekend om de waarheid boven tafel te krijgen. Waarom werd er gezwegen over toren 7. Het interessante is dat hij voor een groep bouwkunde studenten mag spreken en dat er gesuggereerd wordt vanuit Studium Generale dat dit relevante kennis voor deze aankomende architecten. Een complottheorie verpakt als technisch onderwijs.
Er is ophef ontstaan over de komst van Gage. Hij zou niet mogen spreken zonder stevig weerwoord en het geeft zo iemand alleen maar weer een podium om te groeien(alsof hij dat nodig heeft). Dankzij mensen als Gage geloven tien duizend Amerikanen dat er nooit iemand op de maan is geweest. Toch opvallend dat mensen zo bang zijn dat de kritische hersentjes van de studneten worden geïnfecteerd door lieden als Gage. Je zou mogen verwachten dat ze zelf uit kunnen maken wat onzin is of niet. Zo zouden ze ook in de college banken moeten zitten. Wat is wiskunde en wat is ideologie? Bovendien lopen er ook wetenschappers rond die in God geloven. Misschien moet de universiteit erkennen dat de werkelijkheid eerder op modder lijkt dan dat er een ‘rock bottom’ zou bestaan waarop alle kennis gebouwd kan worden. Wees ten alle tijden kritisch. Dit is de test, geloven ze het of niet?
Juist de stelligheid van Gage is een mooi bewijs dat het niet wetenschappelijk is en als hij zegt alleen maar vragen te hebben. Dan is het goed dat die vragen gesteld worden. Waarom eigenlijk niet?
Overigens gelooft de diretcuer van Studium Generale Delft, Coen Vermeeren, in
UFO’s. Iets wat hij vanochtend op de radio stellig ontkende: ’Er is geen sprake van geloof, ik heb bewijs!’ Dan weet je het wel.

Oorlogszucht

Waar houdt het spel op en begint de echte oorlog. Of moeten we stellen dat ook oorlog een spel is. Poetin lijkt dit wel te denken. Als herinnering aan de overwinning op de nazi’s stuurt hij een biker gang (the night wolves) naar Berlijn om de route van het Rode leger terug te volgen. Ze gaan natuurlijk op eigen houtje, maar Poetin houdt ze niet tegen. Overigens hebben de leden van deze gang geen visa’s en als je dan toch een land binnengaat, ben je ofwel een vluchteling ofwel een leger met kwade bedoelingen. Het is precies die onduidelijkheid waar Poetin goed in is. Voordat je het weet is je land ingenomen door een motorclub.

Roman

De Huisvriend van Bertram Koeleman is een goede roman. Het doet, zoals de achterflap beweert inderdaad aan Paul Auster denken. Misschien is het beter dan Auster.  De Huisvriend is een simpel verhaal op een complexe manier verteld. We bevinden ons in het hoofd van Jonas Balsam die zijn herinneringen aan Benjamin Krendler opschrijft, een autistische figuur voor wie hij twintig jaar heeft gezorgd. Jonas heeft er zijn specialiteit gemaakt om de emoties van Benjamin te interpreteren, tegelijkertijd heeft hij moeite zijn eigen emoties te lezen. Het levert een paradox op die verregaande consequenties heeft. 
Want wie heeft er eigenlijk verantwoordelijkheid voor de dingen die Jonas veroorzaakt in de wereld in naam van zijn baas? Net als bij Auster vaak het geval is, blijven er veel vragen onbeantwoord en snap je niet helemaal waarom de personages in de situatie zitten waarin ze zich bevinden. Toch vind ik dat niet heel storend en denk ik dat  deze debuut roman een goede kandidaat is voor de Anton Wachter prijs. 

Automatisering

Een vriend vertelde mij vandaag dat hij in Finland in een hotel zat waar de verwarming niet te regelen was. Buiten was het steenkoud en binnen kon je alleen naakt op bed liggen omdat het bloedheet was. Het raam kon niet open en de kachel kon je alleen resetten en dan startte de computer na vijf minuten opnieuw op om daarna de boel weer bloedheet te maken. Ik vroeg of het een communistisch hotel was, maar het bleek juist hyper modern te zijn. Het zijn plekken die gestandaardiseerd zijn en eigenlijk voorbij gaan aan de menselijke behoefte. Alsof het machines zijn waaraan de mens zich moet aanpassen. Iets soortgelijks maakte ik onlangs mee in een klimaat neutrale woning. Het huis was klimaat neutraal maar dan moest de mens zich wel wegcijferen ten op zichten van de woning. De machinerie regelde alles. Maar het ventilatie systeem was bijvoorbeeld niet uit te zetten. De bewoners vertelde me dat er met oud en nieuw een verbrandingslucht in haar huis hing. Ja kan te ver gaan in automatisering en klimaat neutraal wonen is leuk, maar het moet niet ten koste gaan van het wonen zelf.

Sportmachine

Vandaag heb ik me overgegeven aan excessief sporten. Vanochtend heb ik tien kilometer gerend en later vanmiddag nog getennist. Een grote verspilling van energie zou je kunnen zeggen. Sporten, waarom doen we dat eigenlijk ? Voor mij is het aantrekkelijke aan hardlopen vooral dat ik me kan reduceren tot machine. Dat houdt me ook aan de praat. De machine voelt namelijk geen pijn. Na twee uur tennissen had ik al een spierblessure aan mijn pols. Er komt nog behoorlijk wat techniek om de hoek kijken. Ik geloof dat ik gewonnen heb, maar dat is niet op souplesse gebeurd. 

Wetmatigheden

Het land is leeg. Leeg en schraal. Het ligt vol losse stenen. De personages glijden hierover uit. Ze schuifelen voort. De titel van de film is dan ook passend; ver van de mens. Hoe leeg het land ook is er zinderen overal onzichtbare wetmatigheden door het landschap. De gevangene kan zijn lot niet ontlopen, de bewaker van de gevangene, die eigenlijk leraar is, ook niet. Het is een rol die hen van buitenaf is opgedrongen. De gevangene heeft zijn neef vermoord en om te voorkomen dat er een spiraal van bloedwraak opgang wordt gebracht wil hij voor een Frans executiepeloton sterven. De leraar en de gevangene begrijpen elkaar eerst niet, maar de wederzijdse sympathie groeit. Een onmogelijke vriendschap. Het is 1954 en de onafhankelijkheidsoorlog oorlog zet alles op scherp. Algerije voor de Algerijnen. De leraar die gedwongen wordt het land te verlaten stamt af van Andaluciërs die al generaties daar wonen. Hij moet dus zijn moederland verlaten. Als hij de gevangene heeft weggebracht tot aan een splitsing wijst hij het politiebureau aan. ‘Je kant echter ook naar rechts, die weg loopt de woestijn in, na twee dagen kom je dan een nomadenstam tegen. Ze zullen je te eten geven, dat is hun wet.’
Niemand ontkomt zijn lot, gelukkig zijn er ook nog andere streken met andere wetmatigheden waar je naartoe kan. Waar je iets minder definitief, je leven een open einde kan geven. 

Gevoelig

Vandaag was ik in het Groningse stadspark om de troepen te ontmoeten die een gevecht hebben nagespeeld op de Paterswoldse weg in het kader van 70 jaar bevrijding van Groningen. De Duitsers zaten niet kameraadschappelijk bij de andere acteurs, maar op een speciale plek achter zwarte schermen. We begrepen dat die schermen waren geplaatst omdat mensen anders misschien zouden kunnen schrikken. De Duitse troepen wilden ook absoluut niet met ons praten. Ze zijn zoveel jaar later nog steeds bang voor een slecht imago. Niet praten en zwarte schermen dragen natuurlijk alleen maar bij aan de fascinatie voor de wehrmacht.

Oorlog als modeshow

Als voorbereiding op de Tweede Wereldoorlog, waarvan het einde morgen groots wordt herdacht in Groningen en waar ik verslag van zal brengen, lees ik Culture of war van historicus Martin van Creveld. Hij schrijft dat ook oorlog een cultuur voortbrengt en zoals dat met alle cultuur het geval is kun je ook bij de cultuur van oorlog constateren dat het merendeel valt onder spel. Hij vervolgt dan in zijn eerste hoofdstuk een hilarische uiteenzetting over de buitengewoon onpraktische, maar spectaculaire wijze van uitdossen op het slagveld door de eeuwen heen. Volgens Van Creveld was er in 1396 in Nicopolis (zie plaatje hierboven) zo’n onderlinge competitie tussen de Christelijke ridders over wie het mooiste harnas had dat het leger er eerder uitzag als een verkleed feestje. Het schijnt dat Britse officieren zelfs nog tijdens de slag van Waterloo op het slagveld werden gezien in de volle dracht van hun gala uniform dat ze de avond ervoor nog hadden gedragen op een bal in Brussel.
Van Creveld verklaart dit gedrag vanuit de handicap theory. Het stamt uit de jaren zeventig en is oorspronkelijk bedoeld om het gedrag van vogels te verklaren. Kijk naar pauwen met hun enorme verenpracht. Die zijn ook niet bepaald functioneel. ‘Males, in our case uniformed males, must demonstrate their strength and vitality so as to attract mates and deter rivals. To do so they must engage in types of display that are not essential for survival. This applies to war just as much as it does to love.’

Of zoals een vriend van mij altijd zegt: 'Als de Tweede Wereldoorlog een modeshow was geweest, dan hadden de Duitsers gewonnen.'

Agenten

Ik fietste vanmiddag langs het Malieveld en daar stonden 3000 agenten te demonstreren. Dat van die 3000 moest ik trouwens ergens lezen op een website. Je zag het er niet aan af. Het Malieveld is zo groot dat iedere groep daar als vanzelf in oplost. Een goede manier om de revolutie te voorkomen (ik schreef er hier al eens over). Overigens was het een surrealistische aanblik. Er waren agenten aan het demonstreren en er waren agenten in functie. Om de werkende groep van de demonstrerende groep te onderscheiden hadden de demonstranten hesjes aangetrokken.Het zag eruit als een oefening.

Kleurenblind

Vanavond sprak Arnon Grunberg met Zadie Smith in de Balie. Een gesprek dat op gang moest komen. Of ik moest op gang komen, dat kan ook. Het ging onder andere over ras en identiteit. Je kunnen afvragen wie of wat je bent, is een luxe vraag. Als je zwart bent of half zwart dan draag je zo’n lange geschiedenis aan non-identiteit met je mee dat je geen tijd hebt voor Duits existentialisme. Je bent in eerste instantie bezig met het bewijzen dat je geen crimineel bent. Veel blanken zijn kleurenblind, die zien niet dat dit een probleem kan zijn voor iemand met haar achtergrond. Zadie Smith zegt dat ze juist wel gezien wil worden als die zwarte vrouw uit London, juist omdat het een deel van haar identiteit is. Het tegenovergestelde van racisme is dus niet dat je blind bent voor de raciale achtergrond van de ander. 

Participatiegekte

 
Vanmiddag was de denker de vaderlands Marli Huijer even op de radio. Ze werd gevraagd naar haar mening over de toename van verwarde mensen op straat. Het schijnt te komen door de decentralisering van de zorg. Wat we hier zien is de participatiesamenleving in bedrijf. Mensen moeten zelfredzamer worden en daardoor zullen er ook meer verwarde mensen semizelfredzaam op straat rondlopen. Huijer gaf aan dat de vraag wat we met onze gekken aan moeten een kwestie blijft waar de samenleving mee worstelt. In de middeleeuwen wilden we ze op een narrenschip zetten, later werd bedacht ze op te sluiten, weer later moesten ze geïsoleerd van de maatschappij worden behandeld en nu lopen ze dus weer op straat. Dit lijkt me alleen maar toe te juichen. Het is volgens Huijer sowieso de vraag wat precies onder normaal gedrag wordt verstaan. We kunnen ook een hoop plezier beleven aan gekken. Zij herinnert ons bijvoorbeeld aan het werk van Nietzsche dat hij schreef toen hij al waanzinnig was verklaard. Het behoort wat haar betreft tot zijn beste werk.

(e-) xperience

Ik zag een deel van de documentaire van Tegenlicht over Estonia en de ver doorgevoerde ideeën op ICT-gebied. Ik wist helemaal niet dat Skype daar bijvoorbeeld vandaan kwam, dat blijkt zo te zijn. Als een soort reactie op hun Sovjet verleden heeft Estonia verregaande stappen ondernemen op het gebied van Cyber identiteit. Je kunt inmiddels een e-citizen worden van dat land.
Een van de Skype mensen zegt niet langer met een plek verbonden te zijn, maar hij is juist  ‘extremely connected’ met de wereld. Het zette me aan het denken over wat dat dan eigenlijk betekent ‘to be connected’ ? Zijn cyber-ervaringen net zo echt als ervaringen in het echte leven? Als we een boom ervaren via skype is dat dan net zo waardevol als in het echt? Ik vermoed van niet, al zeggen sommige cognitieve wetenschappers dat onze ervaringen toch niks met de werkelijkheid te maken hebben. Het zijn van die Dick-Swaab- achtige fantasieën van mensen die denken dat alles neurologisch uit te leggen is en ons hoofd niet meer dan een  illusiefabriek te noemen is. Die boom is trouwens een verzameling moleculen die op een bepaalde manier geprogrammeerd zijn. Niets meer, niets minder.  Een groot misverstand. Op de Stone lees ik een mooi stuk over Heidegger. Heidegger maakt geen onderscheid tussen het fysieke en mentale. Hij ziet het mentale als een gebeurtenis in de wereld. De ervaring van een boom is dus een van de vele manifestaties van die boom. Het zijn ook werkelijke manifestaties. Die Skype boom hoort daar dan dus ook bij. Heidegger zegt echter ook iets over aandacht. Wie meer aandacht schenkt aan de boom, krijgt daar een diepere band mee en kan de relatie met de boom dus ook beinvloeden. Hetzelfde geldt uiteraard voor menselijke relaties. Het is de vraag of het Skype gesprek voldoende is om aandacht te genereren en voldoende diepgang om 'in de wereld te zijn', zoals Heidegger dat noemt.Maar misschien ben ik wel conservatief.

Paardenwereld

 
Tijdens het hardlopen kom ik altijd langs Duindigt. Een oud oord reeds, waar nog altijd paardenraces worden gehouden. In het weekend zie je overal mensen met paarden. Ik zag twee meisje op merries met hun blonde staarten bijna tot op de grond. De paardenstaarten, bedoel ik. Ook was er een dwergman met een hoog voorhoofd die een minipaard rondjes liet draven aan een teugel. Een kind keek toe. Het is een wereld waar ik wekelijks langs schamp en waar ik een zekere magie proef. Een vleugje maar, daarna ben ik weer weg.

Vluchtgedrag

 
Het mooie aan de film Turist was de fysiologie van het skioord. De sneeuwkanonnen, de sneeuwschuivers, het hotel, de liften. Ze kwamen verstild in beeld als de mechanische ingewanden van de toeristenindustrie. Alles gaat hier over controle. We zien een gezin op vakantie. In de film werden de dagen van de ski-week afgeteld. De dagen duurden eindeloos. De kern van het verhaal is de lawine die het gezin is voor de helft van de week overvalt als ze in een restaurant zitten. De man vlucht. In zijn eentje. Dit leidt tot een crisis in het gezin. Ook andere relaties komen even onder druk te staan. Wat zou jij doen in zo’n geval? Dat vraagt iedereen zich af. Arnon Grunberg schreef in een voetnoot dat we eerst deze film moesten zien en daarna Heat. Twee verschillende vormen van vluchten komen aan bod. In Heat heeft Robert de Niro alles. Hij is ontkomen en is op weg naar het vliegveld met een mooie vrouw. Toch keert hij terug. Vluchten kan, maar wel onder zijn eigen voorwaarden, blijkbaar. Hij moet eerst nog zijn verrader omleggen. Dan gaat het mis. Natuurlijk. Wat zou de moraal zijn? Vlucht de man altijd alleen, als het erop aankomt? Is wraak belangrijker dan het meisje?

Oppenheimer's Monument

Vanavond heb ik ‘The Look of Silence’ gezien. Het vervolg op de documentaire ‘The Act of Killing, een tweeluik over massamoord op de communisten in Indonesië tussen 1965 en 1970. De eerste film was bij tijd en wijle surrealistisch en gaf mooi de vermenging aan tussen de rauwe daden en de fictie die de moordenaars er zelf van gemaakt hebben. Bij The Look of Silene gaat een jonge opticien bij oude mensen langs die de beulen van zijn broer zijn geweest. Niemand heeft spijt, in tegendeel hij wordt opnieuw bedreigd.
De films  getuigen van een nauwe betrokkenheid van Oppenheimer bij zijn onderwerp. Veel beulen geven blijk van hun teleurstelling als ze erachterkomen dat hij niet per se op hun hand is. Hij  krijgt het telkens weer voor elkaar om een diepe intimiteit met zijn onderwerp in beeld te vertalen.

Naast mij zat een jonge Indonesische vrouw.  Ze kende wel de verhalen over het vermoorden van communisten, maar het was nog nooit zo bij haar binnengekomen. ’We hadden wel eens gehoord dat de beulen het bloed dronken van hun slachtoffers, maar we dachten dat het werd verteld om ons bang te maken. Maar nu zie ik dat ze het echt deden.’
We hebben nog even met haar aan een tafeltje gezeten om na te praten. Een vriendin, ook Indonesisch kwam langs. Deze vriendin zei doodleuk dat alles gelogen was. Ongelofelijk alsof de film gewoon doorging.  Ook in het licht van de feiten, de beulen die uitgebreid vertelden hoe het doden in zijn werk ging, zijn mensen instaat deze wandaden te ontkennen. Het meest opvallende aan beide films is nog steeds het feit dat de beulen luidkeels opscheppen over het bloed dat ze aan hun handen hebben. Dat kan alleen in een land waarin deze massamoord op de communisten wordt gezien als iets dat nou eenmaal moest gebeuren. Het was niet verkeerd.
De film zou getoond worden in de universiteit van Yogyakarta, maar de decaan is bedreigd en de paramilitaire organisatie Pemuda Pancasila heeft de filmrol in beslag genomen. De moordenaars zitten nog overal en in de hoogste rangen. 
Oppenheimer heeft niet zomaar twee documentaires gemaakt, is mijn indruk, hij heeft met deze films een monument opgericht dat wellicht kan helpen bij het verwerken van dit nationale trauma. Hoezeer deze moorden ook worden ontkent. Deze films gaan nooit meer weg.

Steden zonder mensen

 













Het blijft wonderlijk dat er in China steden worden gebouwd waar niemand woont. Neem de stad Kangbashi, officieel heeft het na Shanghai de rijkste inwoners van het land. Een land dat wordt heringericht volgens het 'consumer model'. Deze nieuwe steden hebben geen fietspaden meer zoals Beijing dat nog wel heeft. In de nieuwe steden wonen geen arme mensen meer, sterker nog, er woont helemaal niemand.