Diep in en uitademen

Ik bevind mij op de luchthaven van Helsinki en wacht op mijn vervolgvlucht naar Amsterdam. Sinds twintig minuten staat iemand naast mij, op nog geen twee meter afstand, oosterse oefeningen te doen. Misschien heeft hij vliegangst. Moskou bleek een aangename verrassing te zijn en een plek waar ik zeker wil terugkomen. Ik heb zo ongeveer iedere ochtend een typisch Russisch pannenkoekje genuttigd en iedere avond een gepofte aardappel met kaas boter en verschillende sausjes. Je zou verwachten dat dit traditionele voedsel wordt verkocht door oude vrouwtjes bij de metro, maar dat is niet zo. Zoals zoveel kleine ondernemingen zijn ook de pannenkoekjes en aardappels onder gebracht bij grote ketens. Deze kapitalistische machtsstrijd werd in de jaren negentig letterlijk uitgevochten met liquidaties op klaarlichte dag. Het zijn dus allerminst onschuldige pannenkoekjes of aardappels. Alles wat met voedsel te maken heeft is aan ketens verbonden en dus gethematiseerd. Als je een pannenkoek bestelt bij Teremok, wat kasteeltje betekend, word je bijvoorbeeld aangesproken als iemand van adel. Restaurants kiezen niet zelden voor een sprookjes thema of richten het restaurant in als een oude boerderij. In de Gum, het beroemde winkelcentrum aan het rode plein, kun je tegenwoordig weer ouderwetse sovjet lekkernijen krijgen in de met een retrostijl ingerichte sovjet kantine. Een andere lekkernij die in de rest van Europa niet verkocht mag worden, is het mineraal water. Dit water is zo ongelofelijk ziltig van de mineralen dat je haast zou denken dat het een medicinale werking heeft. Ook de excursie naar een zeventiende eeuwse wijk onder leiding van twee lesbische architecten, waarvan er een de luchthaven van moskou heeft ontworpen, mag tot de hoogtepunten worden gerekend. Er zijn niet veel oude dingen meer in Moskou en deze wijk staat ook op de nominatie om gesloopt te worden. Het ligt nogal centraal en volgens de wetten van het kapitalisme, kunnen daar veel duurdere appartementen voor in de plaats gezet worden. Inmiddels is de meneer naast mij klaar met het doen van zijn oosterse oefeningen. Hij is bezig met het diep in en uit ademen en maakt een buiging naar iedere windrichting.

Vertimmeren

Soms kan de systeemwereld zo star en alles overheersend worden dat het individu verstrikt dreigt te raken in een complex netwerk van regelgeving. In de metro van Moskou worden daarom tal van diensten aangeboden om de burger te helpen met de bureaucratische rompslomp. Dat kan variëren van hulp bij het invullen van verzekeringspapieren en het regelen van een tijdelijk rijbewijs tot hulp bij verzekeringspapieren en het regelen van verschillende diploma’s. Zodra om één uur de metro stopt met rijden komt er direct een informeel transport systeem in werking van privé auto’s die je tegen een kleine betaling thuis willen brengen. Aan flatgebouwen in Moskou is dikwijls het balkonnetje afgetimmerd tot een serre om toch net wat meer leefruimte te hebben in de over het algemeen krappe flats. Hoe totalitair sommige regimes ook zijn, mensen weten hier en daar toch wat te vertimmeren om het leven dragelijk te maken.

graanlamp

Een requiem voor Pluto

Pluto leunt met een elleboog op zijn vuil oranje knie en rookt een sigaret. Hij zit op een plastic tuinstol achter het bankje waar knorretje en de roze draak staan opgesteld. Het Disney karakter dat normaal gesproken altijd met zijn vrolijke hondenkop met zijn tong uit de bek het publiek tegemoet treed, lijkt er even doorheen te zitten. Zijn trouwen hondenogen staan vermoeid in het oude hoofd. In de nauwe doorgang op de stoep, tussen de muren van de dierentuin en de weg, heeft Bugs Bunny even zijn plaats ingenomen om het publiek te verlokken met hem op de foto te gaan. Pluto krabt aan zijn stoppelbaard en neemt een hijs van zijn sigaret. Bugs Bunny probeert kleine kinderen van hun ouders te scheiden en ze in de richting van het bankje te duwen. De vrolijke Russische volksmuziek die sfeerverhogend moet werken wordt af en toe overstemt door de manager van het Disney duo die aanwijzingen geeft dat ze vrolijker en actiever moeten doen. Het is treurig om te zien hoe deze ooit zo populaire Disney figuren hun laatste dagen moeten slijten op de koude straten van Moskou.

Piepschuim

Par van de economische verworvenheden van het volk

Pluto

Straathonden 2

Straathonden

Belomor kanaal sigaretten

Moskou Metro

De Doorvoerster

Station Sint Petersburg

Havermout

Vlak voordat Boris en ik gisteravond de trein terug naar Moskou namen ben ik nog even bij een vriendin langs geweest die hier drie jaar geleden met haar toenmalige vriend naartoe is gekomen. Mijn vriendin, L, is inmiddels met haar Russische vriend getrouwd en er is ook een kind opkomst. Omdat ik me graag een voorstelling wil maken van hoe het moet zijn om op te groeien in een voormalige sovjetwijk heb ik de metro naar deze industriële ring rondom Sint Petersburg genomen.‘We wonen naast een fabriek waarvan niemand weet wat er gemaakt wordt’, vertelt L nadat ze me bij de metro halte heeft opgehaald. De hele sfeer op straat spreekt me direct al veel meer aan dan het granieten centrum van Sint Petersburg. Bij de uitgang van de metro worden sjaals, bloemen en vruchten verkocht. We stoppen bij een straatje met lage witte huizen uit de Stalin tijd.’ Hier zou ik graag willen wonen, maar dat is niet te betalen.’ Het blijkt in Rusland nogal veel geld te kosten om geld te lenen. We passeren een half gesloopte kerk, de Brezjnev en Chrusjtsjov flats en de vage fabriek waarvan niemand weet wat er gemaakt wordt. Het appartement van L en haar man R ziet er waarschijnlijk heel On-Russisch uit. Ik heb geen enkel vergelijkingsmateriaal, maar ik denk niet dat veel Russen hun keukenkastjes zullen afplakken met het karton van de havermout verpakking. Leonie vindt het leuk in Sint Petersbrug al had ze graag wat meer vrienden gehad. ‘Maar dat is toch moeilijk hier en er is ook weinig tijd voor.
Ik werk veel, daarna moet ik boodschappen doen en als ik thuis ben moet er weer gekookt worden.’
Leonie zegt ook dat ze zich wel enigszins heeft moeten aanpassen aan de machocultuur in Rusland.’ Er is er maar een de baas in huis en dat is hij.’
Sinds de crisis krijgt L ook maar dertig procent van haar salaris uitbetaald. Ze werkt bij de sales afdeling van St. Petersburg in your pocket, een soort krantje met culturele tips. ‘Dat maakt het ook niet erg aantrekkelijk, daarom heb ik maar bedacht om moeder te worden.'
Leonie heeft pompoensoep gemaakt, ook al niet erg Russisch, alhoewel de pompoen wel hier vandaan komt. Roma is er nog niet omdat hij tot laat moet werken als verkoper van industriële aggregaten en daarna nog langs de bank wil. Ik vraag L waarom ze niet in Nederland zijn gebleven.’In Nederland kan je wel een leuk salaris hebben en dat is het dan, maar echt heel rijk kan je daar niet worden, dat is in Rusland wel mogelijk, althans voordat de crisis uitbrak.’
R’s salaris is afhankelijk van het aantal aggregaten dat hij verkoopt en die lopen met de crisis ook niet echt lekker. Als de soep op is brengt L me weer naar de metro, ze moet toch nog een nieuw pak havermout kopen voor het ontbijt.

Cleaning Garbage Can

Treinreis3

Treinreis2

Treinreis

Aankomst in de parodie op het westen

Op het perron van station Leningrad ruikt het naar kolen, waarmee van oudsher de wagons worden verwarmt. Bij wagon nummer zes controleert de Provodník, letterlijk vertaalt de ‘doorvoerster’, onze tickets. Ze is een streng uitziende geblondeerde dame die ’s avonds de lakens uitdeelt, maar waar je ook terecht kan voor een kop zwarte thee met suiker. Het is vooral zaak haar te vriend te houden, anders kan ineens alles heel problematisch worden. De meeste Russen zitten al nerveus in hun coupes te wachten totdat de trein zich in beweging zet. Uit ervaring weten ze dat alles nog tot op het laatste moment mis kan gaan, maar zodra de wielen knarsen worden de pyjama’s aangetrokken en gaan de tassen met eten open, waarna men zich overgeeft aan een uitgebreid bacchanaal.Omdat wij niet beschikte over een dergelijke tas vol lekkernijen zijn wij in de resturatiewagon gaan zitten. Een gezellige plek met vrolijke gordijntjes. Melodye liudi, vremia!
Bij terugkomst in de coupe lag het stel reeds te slapen en zat er voor ons neits anders op dan hetzelfde te doen.
Het was afschuwelijk warm in de kleine ruimte zonder enige vorm van ventilatie. De angst om nooit meer wakker te worden maakte het onmogelijk om het bewustzijn uit te schakelen. Zonder een oog dicht te hebben gedaan liepen we om half zeven ’s ochtends verveeld door de voortdurend neerdalende regen, door straten van St. Petersburg.
Een vreemde sensatie, net alsof we in een ander land waren aangekomen. Terwijl Moskou niet de indruk wekt dat er ooit een stedenbouwkundige plan aan ten grondslag heeft gelegen, is St Petersburg overdreven geplant en strak vormgegeven.Het is haast een parodie op een Italiaanse Renaissance stad, maar dan zonder de culturele bagage die haar Italiaanse voorbeeld leefbaar maakt. Maar dat is slechts de oppervlakkige conclusie van een kortstondige bezoeker. Ik verwacht dat een bezoek aan de buitenwijken, waar in fijne grijze flat de pleegouders van Boris wonen, hier verandering in zal brengen.

Honden in de metro

Bij de ingang van de metro en bij de tunnels onder de weg staan altijd mensen spulletjes te verkopen, van kleding en veters tot bloemen en ijsjes. Het blijkt dat je rond vijf uur s’nachts nog een bosje bloemen kan kopen in Moskou. Bij de ingang van de metro zie je ook veel langharige straathonden. Ze schijnen zelfs de metro te nemen. Het beest gaat met de eindeloos lange roltrappen naar beneden en stapt samen met de andere reizigers aan boord. Daarna ligt de hond bij de schuifdeur te slapen en spitst hij zijn oren bij het omroepen van de stations. Bij het juiste station stapt hij dan met de andere reizigers mee naar buiten.

Diorama's

Het centrale museum van de grote vaderlandse oorlog is een immens lang gebouw dat zich als een muur voor je verheft.Vanaf het metrostation ben je ongeveer tien minuten onderweg voordat je het plein naar de ingang van het museum bent overgestoken.
In het museum zelf krijgt de bezoeker een overzichtelijk en fris beeld van de tweede wereldoorlog voorgeschoteld. Hierbij wroden mythologisering en esthetisering als presentatietechnieken niet geschuwd. Het mooiste voorbeeld hiervan zijn nog wel de diorama’s die de verschillende slagen rond moskou en Berlijn invoelbaar moeten maken. We troffen ook een muurschildering die de hemel en de hel moeten voorstellen. Aan de linkerkant zien we de hemel met symbolen van de voormalige sovjet unie. Rechts zien we de hel, met op de achtergrond de skyline van New York. Toegegeven, het schilderij is maar weinig subtiel.

de eXtra lounge van het Karston hotel.MOV

Het Tretjakakovksokaja district en andere plekken

Moskou - De stad is gehuld in een permanente grijze sluier waar zo nu en dan wat regen uit druppelt. Toch past het goed bij het straatbeeld van grijze flats, brede snelwegen en verwaarloosde stadsperkjes.Stedenbouwkundig, doet de stad nogal rommelig aan. Er wordt met het grootste gemak een grijze kolos naast een heel klein kerkje gebouwd. Niet er strak naast maar er schuin tegenaan, zodat deze flat goed in het gelid staat met de andere flats. Hierdoor ontstaan er allerlei vreemde stukjes ongebruikte ruimte waar soms dan weer pannenkoeken met room worden verkocht of gepofte aardappelen.

Gisteravond nadat Boris mij van het vliegveld had gehaald zijn we de stad in gegaan. In oude gedeukte metrowagons uit de jaren zeventig bereikten we het Tretjakakovksokaja district. Op een duister parkeerplaatsje trok Boris een nietszeggende metalen deur open die ons via een trappetje in de kelder bracht waar zich een soort bistro bevond met grof gestuukte wanden. Er was lifemuziek en er stonden overal gezellige houten tafeltjes die bezet waren door de moskouse jeugd. Niet de wel bekende Gouden Russische jeugd met teveel geld, maar meer het soort universiteitstudent of kunstenaars type. Het was een plek die net zo goed in New York had kunnen zijn. Vooral het feit dat hier opvallend veel mensen zaten met gezichthaar, maakt het On Russisch. Russen doen niet aan baarden. Later zijn we met een auto, iedereen neemt je wel ergens mee naartoe voor twee euro, naar het Tsjistye Prudy district gegaan. Ook hier dook Boris door een stenen poort die ons naar een onduidelijk binnenplaatje bracht waar zich een danstent bevond. Hier waren wederom de intellectueel-achtigen goed vertegenwoordigd. Zonder dat het vervelend werd, overigens. Sommigen dingen doen dan aan New York denken, gelukkig doet niemand hier heel aanstellerig of hip. Ik heb in ieder geval nog geen Gay-Nerd met afgezakte broek gezien.

Onduidelijke saus

Omdat de snelwegsafari is afgelopen en het niet langer conceptueel verantwoord is om vlees te eten, heb ik niet kunnen lunchen aan boord van het Finnair toestel van Amsterdam naar Helsinki. De lunch bestond uit een bakje met een soort gehaktballetjes in een onduidelijke saus. Terwijl ik in een IKEA context dit gerecht onder het mom van ‘onderzoek’ waarschijnlijk zonder pardon naar binnen had geslobberd, stond het me nu behoorlijk tegen. De vertrekhal van de luchthaven in Helsinki lijkt op andere vertrekhallen alleen dan kleiner en op de vloer liggen gelakte houten plankjes.
De broodjes zijn wel net zo duur als elders. Ik moest €3,90 afrekenen voor een met kaas belegde cracker. Wat wel erg goed is aan deze vertrekhal, en dat maakt de cracker meer dan goed, is het gratis internet en de vele stopcontacten.

Terug naar de oorlog

We zijn wedergekeerd van de kale vlaktes van de systeemwereld waar de ijzige wind van de realiteit harder waait dan elders. Het voelt als een jetlag. In de tijdzone waar we vandaan komen woedt een permanente oorlog van de mens met ruimte en tijd. Of vrij naar Paul Virilio: Mobiliteit is een ingekapselde oorlog met beheerste explosies. Zo beschouwd waren de bermen en vluchtstroken waar we rondscharrelden loopgraven en snelwegrestaurants schafthuizen voor soldaten. We zijn teruggekeerd van het front en ondanks de gruwelen die we hebben gezien, willen we maar één ding: terug naar de oorlog. (voor diegene die nu pas inschakelen, zie snelwegsafari.nl)

SF16 patroon

Als we een openbare gelegenheid binnen komen gaat onze blik onmiddelijk naar beneden, richting de plint. We zoeken naar stekkerdozen om onze apparaten aan op te laden. We doen dit overal behalve bij Van der Valk. Zonder jas lopen we daar met onze rugzakken naar binnen voorbij de receptie, rechtstreeks de trap op naar de vliering, waar 's avonds het ontbijt wordt ingedekt. Toch lijkt het personeel er geen bezwaar tegen te hebben als we hier zitten. De afgelopen weken is er op die manier telkens ergens in een Van der Valk een ontbijttafel ongedekt gebleven. We zijn echter alweer van de snelweg af voordat het als een patroon herkend zal worden.

zie snelwegsafari.nl

SF15 Amfitheater van de nacht

Vijf seconden of langer: Stilte en duisternis. Dan aan de horizon een licht geruis. Licht met ruis, dat groter wordt en naderbij komt. Op de gladde baan beneden ons glijden ze voorbij, van links naar rechts, van rechts naar links. De nachtvlinders. Sommige als simpele dubbel koppige motten andere als veelogige droomwezens die zich slechts even recht voor ons bevinden maar dan doorschieten in hun rechtlijnige dans langs de geleide rail. Hoog gezeten op de tribune van de snelwegberm kijken we neer op het theater van de snelwegnacht.

SF14 Camper

Het is alweer donker in snelwegland. We zijn zojuist door de bospolitie van een parkeerplaats gestuurd omdat we er illegaal geplukte cantharellen aan het nuttigen waren. Op de én of andere manier kwam het gesprek op campers. ‘Ik had ooit een Duits vriendinnetje waarvan de ouders een camper hadden. Toen ik dat hoorde leek het me gaaf er een keer mee op vakantie te gaan. Mijn vriendinnetje die overigens ook Eva heette, leek dit eerst niet zo’n goed idee te vinden. We kenden elkaar ook nog maar vier maanden. Maar ik drong toch aan. Ik had een beeld voor me van de camper als verrijdbaar huis waarmee je middenin Parijs zou kunnen staan. Maar dat werkt natuurlijk helemaal niet zo, daar kwam ik later ook achter. Voordat het zover was moest ik natuurlijk eerst die ouders ontmoeten en met name de vader, het was vanzelfsprekend zijn camper. Toen we daar aankwamen, ze woonden in Emmerich in zo’n diep treurig Duits huis zoals je die alleen in Duitsland hebt, bleek die vader een soort camper-cursus- weekend te hebben voorbereid..... oh dit is een afslag te vroeg.’
We keren via het klaverblad weer de snelweg op om de afslag te nemen naar een van der valk hotel. Dat hotel heet toevallig ook De Cantharel. We weten dat je bij van de valk ongestoord tot diep in de nacht kan werken. Van der valk heeft gebouwen met vele hoekjes. We parkeren de Blauwe Bogl en ik schenk twee plastic bekertjes vol wijn.
‘Zoals je vroeger in de Kijk wel eens plaatjes had van een vliegtuig waarbij alle onderdelen apart voor het vliegtuig stonden uitgestald, zo had de vader van Eva zijn camper uitgestald. Echt ongelofelijk wat hij allemaal in de tuin had gezet. Hij had bijvoorbeeld een zeemlapje dat je op het dak moest leggen als je vanaf het trappetje je knie op de rand zette, dat soort dingen.’ Een auto draait hinderlijk z’n grootlicht in onze cabine. ‘Ik kwam er langzaam maar zeker achter dat die camper het leven van die man was en wilde er eigenlijk vanaf zien, maar dat doe je ook weer niet. Hij had er ten slotte een heel weekend voor vrij gemaakt. Wij gingen er dus mee op pad, maar binnen de kortste keren was ik het zeemlapje kwijt en gingen we door een diepe kuil waardoor er een kras op de zijkant kwam. Het werd een vreselijke vakantie omdat Eva als blok zenuwen naast me zat.’